Przepis na rewitalizację

W wielu miastach i samorządach na różnych etapach zaawansowania toczy się obecnie proces rewitalizacji. Jego „mapę drogową” i proceduralne ramy wytyczyła ustawa o rewitalizacji z dnia 9 października 2015 r. Po 2 latach jej funkcjonowania oraz obserwacji różnych elementów działań rewitalizacyjnych w poszczególnych miastach można  nakreślić kilka praktycznych wskazówek, które sprawiają, że rewitalizacja staje się czymś więcej niż kolejnym, dodatkowym samorządowym zadaniem.

Społeczny wymiar rewitalizacji
Fundamentalnym założeniem nowego podejścia i „nowej ścieżki” rewitalizacji jest priorytet wymiaru ludzkiego i społecznego nad wymiarem infrastrukturalnym i inwestycyjnym. Rewitalizacja to nie odnowienie budynków, ani nawet nie zmiana ludzi i ich zachowań. Rewitalizacja to przede wszystkim działanie z ludźmi w realizacji zadań publicznych i kształtowaniu przestrzeni miejskiej. Dopiero skutkiem tego rodzaju wspólnej pracy samorządu z mieszkańcami może być poprawa jakości życia w mieście, czy dokonane przy tej okazji zmiany infrastrukturalne. Oczywiście fundusze unijne i krajowe przeznaczone na rewitalizację są dla miast dobrą okazją pozyskania środków finansowych również na prace inwestycyjne, jednak niezmiernie ważne jest zachowanie komplementarnego charakteru przedsięwzięcia i wyraźne uwzględnienie czynnika społecznego. W takim kierunku idą również wytyczne Banku Gospodarstwa Krajowego, który zaznacza, że przy podziale środków na rewitalizację w przeważającej mierze będą brane pod uwagę właśnie wskaźniki społeczne.

Przemyślany i realny program rewitalizacji
Formalną i konkretną podstawą działań rewitalizacyjnych w poszczególnych miastach jest GPR, czyli Gminny (Miejski) Program Rewitalizacji poprzedzony Diagnozą służącą wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Opracowanie tego dokumentu, zawierającego plany konkretnych i określonych działań jest jednym z kluczowych elementów przygotowania procesu rewitalizacji. W dużej mierze od jakości GPR zależy jakość i skuteczność działań rewitalizacyjnych i to w wieloletniej perspektywie. Obecnie wiele samorządów znajduje się na etapie opracowywania, bądź aktualizacji programu rewitalizacji. Na tym etapie warto zastosować takie rozwiązania jak otwarty, aktywny informacyjnie i odpowiednio promowany wśród mieszkańców, organizacji i instytucji nabór przedsięwzięć do programu rewitalizacji. Niezwykle ważna jest dokładna analiza wieloletnich możliwości finansowych samorządu, skutkująca realnością uwzględnionych w programie przedsięwzięć publicznych. Należy przewidzieć możliwości aktualizacji i modyfikacji programu rewitalizacji w przypadku pojawienia się nowych inicjatyw i dodatkowych wartościowych przedsięwzięć. Wyznacznikiem prawidłowego opracowania GPR jest struktura poszczególnych rodzajów przedsięwzięć. W pewnym uproszczeniu można nawet założyć, że dobry program rewitalizacji zawiera liczebną przewagę zadań społecznych (edukacyjnych, kulturalnych, sportowych, prozdrowotnych) nad zadaniami inwestycyjno – remontowymi. I że w tej grupie zawarte są przedsięwzięcia społeczne inicjowane zarówno bezpośrednio przez samorząd, jak i organizacje pozarządowe.

Rzeczywiste konsultacje społeczne
Ustawa o rewitalizacji nadaje bardzo duże znaczenie partycypacji społecznej, której poświęcony jest cały jej 2. rozdział. Obowiązkowi konsultacyjnemu podlegają poszczególne etapy procesu rewitalizacji, takie jak wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji czy uchwalenie gminnego programu rewitalizacji. Partycypacja społeczna, w tym konsultacje poszczególnych działań, stanowi jeden z najważniejszych elementów rewitalizacji i jednocześnie możliwych sposobów na aktywne włączenie mieszkańców w ten proces. Dlatego tak ważne jest, by sposób organizacji i prowadzenia konsultacji społecznych zapewniał im rzeczywisty, a nie tylko formalny charakter. W tym kierunku pożądane jest organizowanie otwartych, bezpośrednich spotkań z mieszkańcami, zapewnienie możliwości udziału „online” w konsultacjach i internetowego wyrażania opinii oraz stała, bieżąca współpraca z jednostkami pomocniczymi, tj. Radami Osiedli, szczególnie tymi, których zasięg działania obejmuje wyznaczony obszar rewitalizacji. Świetną formą konsultacji jest również przeprowadzenie tzw. spaceru badawczego na rewitalizowanym terenie.

Wsparcie Komitetu Rewitalizacji
Równie ważne jest zapewnienie realnego i właściwego funkcjonowania Komitetów Rewitalizacji, które zgodnie z przepisami ustawy są obowiązkowym organem opiniodawczo – doradczym względem wójta, burmistrza czy prezydenta miasta. Istotnym elementem jest zapewnienie jak największej reprezentatywności Komitetu poprzez takie ustalenie zasad wyznaczania jego składu, które pozwolą, a nawet zainicjują udział przedstawicieli różnych grup społecznych, zawodowych czy wiekowych. Od strony organizacyjnej zasadne jest systematyczne odbywanie posiedzeń Komitetu nie rzadziej niż co 1-2 miesiące. W ten sposób Komitet będzie mógł stać się nie tylko formalnym gremium opiniującym wymagane dokumenty rewitalizacyjne, ale polem bieżącej, merytorycznej i twórczej dyskusji o sprawach miejskich i działaniach rewitalizacyjnych.

Włączenie młodych w rewitalizację
Ponieważ rewitalizacja jest procesem wieloletnim, długofalowym i nakierowanym na przyszłość, szczególnie istotne jest włączenie w działania rewitalizacyjne młodych mieszkańców, w tym również dzieci i młodzieży. Przepisy prawa dopuszczają udział przedstawicieli młodzieży w wieku 13-18 lat we wspomnianym powyżej Komitecie Rewitalizacji i bardzo pozytywne, choć ciągle innowacyjne, jest korzystanie z takiej możliwości. Warto konsultować z młodzieżą, a nawet dziećmi, sposób realizacji poszczególnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych tego rodzaju, jak utworzenie i funkcjonowanie osiedlowego klubu młodzieżowego, punktu wsparcia odrabiania zadań domowych dla dzieci szkolnych czy wygląd miejskiego placu zabaw.

Rewitalizacyjna Inicjatywa Lokalna
Doskonałe narzędzie wypełniające istotę rewitalizacji, czyli realizację zadań publicznych wspólnie z mieszkańcami, stanowi mechanizm Inicjatywy Lokalnej. Zasady jego stosowania reguluje rozdział 2a ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. W ramach Inicjatywy Lokalnej samorząd może realizować przedsięwzięcia publiczne wspólnie z mieszkańcami, który wnoszą określony wkład własny w formie pracy społecznej, wkładu rzeczowego lub finansowego. Co istotne, w ten sposób mogą być prowadzone nie tylko zadania inwestycyjne, ale również społeczne, edukacyjne, kulturalne czy sportowe. Ponieważ ustawa dopuszcza taką możliwość poprzez wskazanie pełnego katalogu tzw. zadań własnych gminy, ważne, aby samorządowa uchwała w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej uwzględniała również przedsięwzięcia „miękkie”.

Informacja i edukacja
Obserwacje i praktyka pokazują, że wśród większości mieszkańców polskich miast samo pojęcie „rewitalizacja” jest nadal jeszcze nieznane i często nie jest ono identyfikowane bezpośrednio z realizacją potrzeb życiowych, społecznych czy publicznych. Dlatego nawet przy spełnieniu wszystkich powyższych rekomendacji najbardziej istotne w rewitalizacji jest bezpośrednie, realne „wyjście do ludzi”, do mieszkańców, z syntetyczną, lecz konkretną informacją. Warto wyjaśniać samo znaczenie rewitalizacji miasta, omawiać i promować program rewitalizacji, prezentować konkretne rewitalizacyjne przedsięwzięcia i działania. Służyć temu mogą zarówno mobilne stoiska informacyjno – promocyjne (np. podczas festynów, koncertów, zawodów sportowych), jak i proste komunikaty publikowane systematycznie w mediach społecznościowych. Im do większej liczby mieszkańców dotrze informacja o rewitalizacji, tym więcej z nich może włączyć się w jej aktywne współtworzenie.

Rewitalizacja nie jest tylko jednym z wielu tzw. zadań własnych wskazanych w ustawie o samorządzie gminnym. Co więcej, rewitalizacja nie jest typowym zadaniem administracyjno – urzędowym. Rewitalizacja to szansa i wyzwanie, by współpracując bezpośrednio z mieszkańcami odnowić i zmienić miasto. To jakość tej współpracy i efektywność wspólnego działania w największym stopniu zadecyduje o powodzeniu i pozytywnych skutkach procesów rewitalizacji polskich miast w wieloletniej perspektywie.

O autorze:
Mateusz Nycek, ekspert i analityk, konsultant i publicysta w sprawach szeroko pojętej polityki miejskiej. Wieloletni pracownik administracji samorządowej z praktycznym doświadczeniem w dziedzinie inwestycji publicznych, edukacji i partycypacji społecznej. Aktywista miejski, animator osiedlowy. Realizator wielu miejskich przedsięwzięć inwestycyjnych i społecznych.

PRZECZYTAJ TAKŻE: